ترخیص کالا به معنای آزادسازی قانونی کالا از گمرک است؛ یعنی فرآیندی که طی آن مجوز ورود یا خروج کالا صادر میشود. برای رسیدن به این مرحله، واردکننده یا صادرکننده باید چند گام مهم را طی کند؛ از ثبت سفارش و ارائه مدارک لازم گرفته تا پرداخت هزینهها و عوارض گمرکی و در نهایت دریافت مجوز نهایی. این روند در واقع یک مسیر اداری و قانونی است که تضمین میکند کالاها مطابق با قوانین وارد یا صادر شوند و از طرفی جلوی قاچاق و خروج غیرقانونی ارز گرفته شود.
اهمیت ترخیص کالا در این است که زنجیره تأمین را کامل میکند و امکان میدهد کالاها به طور رسمی وارد بازار داخلی یا خارجی شوند. اما از آنجایی که قوانین و آییننامههای گمرکی همواره در حال تغییر هستند، انجام این فرآیند بدون آگاهی و تجربه کافی میتواند باعث تأخیرهای طولانی یا خسارتهای مالی سنگین شود. به همین دلیل است که ترخیص کالا را یک کار کاملاً تخصصی میدانند.
در این مسیر، نقش ترخیصکار یا همان حقالعملکار پررنگ میشود. ترخیصکار، چه شخص حقیقی باشد چه حقوقی، با داشتن مجوز رسمی از گمرک به نمایندگی از صاحب کالا اقدام میکند و مسئولیت تمام مراحل ترخیص را بر عهده میگیرد؛ درست مثل یک وکیل امین که از طرف صاحب کالا امور قانونی را پیگیری میکند.
مراحل اصلی ترخیص شامل آمادهسازی و تکمیل اسناد، اظهار کالا در سامانه گمرک، ارزیابی و بررسی محموله، دریافت مجوزهای لازم، تأیید کارشناسان، پرداخت حقوق و عوارض و در نهایت بارگیری یا تحویل کالا است. طی شدن این مراحل به معنای پایان یافتن فرآیند و آزادسازی کالا خواهد بود.
در نهایت میتوان گفت ترخیص کالا نه تنها یک بخش حیاتی در واردات و صادرات است، بلکه کاری است که نیاز به تجربه، دانش بهروز و آشنایی کامل با قوانین دارد. همکاری با یک ترخیصکار حرفهای، سریعترین و مطمئنترین راه برای عبور از پیچیدگیهای گمرکی و رسیدن کالا به مقصد است.
															
															ترخیص کالا شامل مراحل مختلفی است که برای ورود یا صدور کالا ممکن است این مراحل تغییر کند. در این قسمت به طور کلی این مراحل را بیان میکنیم؛ به منظور اطلاع از جزئیات دقیقتر میتوانید از کارشناسان با تجربه ما در GTG نیز کمک بگیرید.
مراحل ترخیص کالا از گمرک شامل تهیه و تکمیل اسناد ذیل است:
در ادامه، ۱۰ مرحله اصلی ترخیص کالا به طور کاملتر توضیح داده شده است:
اولین گام در فرآیند ترخیص، دریافت ترخیصیه و قبض انبار است. ترخیصیه سندی است که نشان میدهد صاحب کالا مجاز به تحویل کالا از انبار گمرک است. قبض انبار نیز شامل اطلاعاتی مانند تعداد بستهها، وزن و محل نگهداری کالا میباشد. این دو مدرک برای آغاز فرآیند ترخیص ضروری هستند.
پس از دریافت مدارک اولیه، اظهار کالا در سامانه EPL انجام میشود. در این مرحله مشخصات کالا شامل نوع، تعداد، ارزش و سایر جزئیات در سیستم ثبت میشود. این کار ضمن صرفهجویی در زمان، امکان پیگیری آنلاین مراحل ترخیص را برای مشتریان ترخیص اندیشان فراهم میکند.
پس از تکمیل اظهار، شماره کوتاژ اختصاص داده میشود که مبنای ادامه پیگیری است. در همین مرحله، مسیر ترخیص کالا (سبز، زرد یا قرمز) مشخص میشود. مسیر سبز به معنی ترخیص سریع، مسیر زرد نیازمند بررسی اسنادی و مسیر قرمز نیازمند بررسی دقیقتر کالا است.
ارزیابی کالا توسط کارشناسان گمرک انجام میشود. این بررسی میتواند اسنادی یا فیزیکی باشد. هدف اصلی، مطابقت کالا با اطلاعات اظهار شده است. در صورتی که مدارک کامل باشد، این مرحله سریع انجام خواهد شد.
برخی کالاها نیازمند اخذ مجوزهای تخصصی مانند استاندارد، آزمایشگاه یا مجوزهای بهداشتی و زیستمحیطی هستند. کارشناسان ترخیص اندیشان پیش از شروع فرآیند، تمامی مجوزهای لازم را شناسایی کرده و برای تسریع کار نسبت به اخذ آنها اقدام میکنند.
در این مرحله، کارشناسان مجازی گمرک اظهارنامه و مدارک کالا را بهصورت آنلاین بررسی میکنند. در صورت تأیید، کالا وارد مراحل بعدی میشود. در غیر این صورت، اصلاح یا تکمیل مدارک انجام خواهد شد.
پس از تأیید نهایی، تمامی هزینههای گمرکی شامل حقوق ورودی، مالیات بر ارزش افزوده و سایر عوارض پرداخت میشود. پرداخت صحیح و به موقع این هزینهها برای جلوگیری از تأخیر در ترخیص ضروری است.
با پرداخت کامل هزینهها، مجوز بارگیری کالا از انبار گمرک صادر میشود. در همین مرحله نیز هزینههای انبارداری تسویه خواهد شد.
پس از اخذ مجوز بارگیری، کالا به درب خروج منتقل میشود. تمامی مدارک خروج در این مرحله بررسی و تأیید میشود تا مجوز خروج صادر گردد..
آخرین مرحله در فرآیند ترخیص کالا، خروج نهایی کالا از گمرک و انتقال آن به انبار استریپ یا انبار صاحب کالا است. انبار استریپ معمولاً محلی است که کالاها پس از خروج از گمرک به آنجا منتقل می شوند و برای تحویل به صاحب کالا آماده می شوند. این مرحله شامل بارگیری کالا به وسایل حملونقل مورد نظر و ارسال آن به مقصد نهایی است. پس از تکمیل این مرحله، فرآیند ترخیص کالا به پایان میرسد و کالا در اختیار واردکننده قرار می گیرد.
این مراحل به وضوح نشان می دهد که فرآیند ترخیص کالا نیازمند دقت و هماهنگی بالا بین واردکننده و مقامات گمرکی است. رعایت تمامی قوانین و مقررات گمرکی و آشنایی با تمامی مراحل ترخیص میتواند به کاهش زمان و هزینههای مرتبط با واردات کالا کمک کند
															در فرآیند واردات، کالاها بر اساس تعرفههای گمرکی در گروههای کالایی مختلف دستهبندی میشوند که در حال حاضر شامل گروههای ۱، ۲ و ۴ هستند.
هر گروه کالایی شرایط و الزامات خاص خود را دارد و اخذ مجوزهای لازم برای واردات بسته به نوع کالا متفاوت است. بسیاری از محصولات علاوه بر مراحل معمول گمرکی، نیازمند دریافت مجوز از سازمانها و نهادهای دولتی هستند.
برای نمونه، واردات محصولاتی مانند جو دامی مستلزم دریافت مجوز از وزارت صنعت، معدن و تجارت، دفتر تخصیص ارز و همچنین سازمان دامپزشکی ایران است.
به طور کلی، آشنایی با این مجوزها و آمادهسازی آنها پیش از آغاز فرآیند ترخیص کالا، نقش مهمی در کاهش زمان و هزینه واردات ایفا میکند.
کالاهای مجاز وارداتی: برای واردات این نوع کالا، به اخذ مجوز نیاز نیست.
کالاهای مشروط وارداتی: واردات این نوع کالا نیازمند اخذ مجوز است.
کالاهای ممنوع وارداتی: واردات این نوع کالا ممنوع است.
در فرآیند صادرات، کالاها به سه دسته اصلی تقسیم میشوند:
کالاهای مجاز صادراتی
کالاهای مشروط صادراتی
کالاهای ممنوع صادراتی
دریافت مجوزهای لازم برای ترخیص کالا بسته به نوع این گروهها متفاوت است. به عنوان مثال، صادرات برخی محصولات مشروط بوده و نیازمند اخذ مجوز از سازمانها و نهادهای دولتی است.
برای نمونه، صادرات فلزات قراضه مستلزم دریافت مجوز از سازمان انرژی اتمی ایران است.
به طور کلی، آگاهی از نوع کالا و مجوزهای مرتبط با آن، پیش از آغاز فرآیند صادرات، اهمیت زیادی دارد؛ زیرا میتواند از بروز مشکلات قانونی و تأخیر در ترخیص جلوگیری کند.
															در فرآیند ترخیص کالا از گمرک، کارشناسان گمرکی با توجه به قوانین و مقررات، اظهارنامهها را در مسیرهای مختلف قرار میدهند. این مسیرها به منظور کنترل و ارزیابی کالا در چهار دسته اصلی تقسیم میشوند: مسیر سبز، زرد، قرمز و آبی.
تعرفه کالا (HS Code)
وضعیت کالا (نو یا مستعمل)
تولیدی بودن یا بازرگانی بودن واردکننده
سابقه فعالیت در واردات
وضعیت مالیاتی واردکننده
داشتن عنوان فعال اقتصادی معتبر
اظهارنامههایی که در مسیر سبز قرار میگیرند، کمریسک محسوب میشوند و اسناد آنها به صورت اجمالی بررسی میشود. در این مسیر، کالا بدون ارزیابی فیزیکی یا اسنادی ترخیص میشود. معمولاً کالاهایی که مشمول استاندارد اجباری نیستند، در این دسته قرار میگیرند.
ارزیابی درب خروج انجام میشود.
فرآیند ترخیص در این مسیر میتواند در کوتاهترین زمان (گاهی حدود یک ساعت) انجام شود.
عواملی مانند کارت بازرگانی تولیدی، خوشحسابی مالیاتی و عدم وجود تخلف در اظهارنامه، احتمال قرار گرفتن در مسیر سبز را افزایش میدهد.
در این مسیر، اسناد اظهارنامه به دقت بررسی میشوند اما کالا نیاز به ارزیابی فیزیکی ندارد. کالاهایی که نیازمند مجوزهای خاص مانند وزارت بهداشت یا سازمان استاندارد هستند، معمولاً در این مسیر قرار میگیرند.
فرآیند بررسی ممکن است چند روز به طول انجامد.
تمرکز اصلی روی صحت مدارک و مجوزها است.
اظهارنامههای مسیر قرمز هم از نظر اسنادی و هم فیزیکی مورد بررسی دقیق قرار میگیرند. در صورت نیاز، آزمایشهای تخصصی نیز انجام میشود.
این مسیر برای کالاهای پرریسک یا مشکوک در نظر گرفته میشود.
معمولاً کارتهای بازرگانی تازهصادرشده بیشتر در این مسیر قرار میگیرند.
این مسیر در ایران به صورت عمومی فعال نیست و بیشتر در شرایط اضطراری مورد استفاده قرار میگیرد. در این حالت، کالا به صورت یکسره ترخیص میشود و بررسیها پس از حمل به انبار صاحب کالا صورت میگیرد.
در تمام مسیرها، ارزش کالا و سوابق مشابه در گمرک بررسی و مقایسه میشود. همچنین به صورت تصادفی ممکن است اظهارنامهای در مسیر متفاوتی از حالت معمول قرار گیرد. کارشناسان نیز در صورت لزوم میتوانند مسیر اظهارنامه را تغییر دهند.
گمرک، نقطهی مرکزی و هستهی اصلی فرآیند واردات و صادرات کالا به شمار میرود. در تمامی کشورها، کالاهای وارداتی و صادراتی ابتدا و انتهای مسیر خود را در گمرک میگذرانند و معمولاً مدتی در انبارهای گمرک نگهداری میشوند.
یکی از مهمترین اسناد در این فرآیند اظهارنامه گمرکی است.
اظهارنامه، سندی رسمی است که در آن اطلاعات کامل کالاهای وارداتی یا صادراتی به گمرک اعلام میشود.
طبق ماده ۵۹ قانون گمرک کشور، ترخیص کالاهای وارداتی و صادراتی بر اساس قوانین گمرکی، آییننامههای اجرایی و اسنادی همچون اظهارنامه گمرکی انجام میگیرد.
به زبان ساده، هنگام ترخیص کالا از گمرک، مشخصات محموله ابتدا با اطلاعات درجشده در اظهارنامه مقایسه میشود و در صورت تطبیق، مجوز ترخیص صادر خواهد شد.
برای اقدام به اخذ اظهارنامه گمرکی، تهیه و ارائه مدارک زیر توسط صاحب کالا یا وکیل قانونی او الزامی است:
کپی کارت بازرگانی معتبر
پیش فاکتور (Proforma Invoice)
مجوزهای لازم از جمله: گواهی بهداشت، استاندارد، انرژی اتمی، قرنطینه نباتی و …
مجوز ثبت سفارش
پروانه صادراتی (در صورت نیاز)
بارنامه (Bill of Lading)
فاکتور یا سیاهه خرید (Commercial Invoice)
اعلامیه تأمین ارز
لیست عدلبندی (Packing List)
بیمهنامه
پروانه بهرهبرداری (برای کالاهای تولیدی)
ترخیصیه
گواهی مبدأ (Certificate of Origin)
وکالتنامه رسمی (در صورت اقدام توسط نماینده یا کارگزار گمرکی)
اظهارنامه گمرکی یکی از مهمترین اسناد در فرآیند ترخیص کالا محسوب میشود. چنانچه در روند اخذ اظهارنامه گمرکی یا آمادهسازی مدارک مورد نیاز با ابهام یا مشکل مواجه شوید، استفاده از مشاوره کارشناسان حوزه بازرگانی و گمرک میتواند روند کار را تسهیل و در زمان و هزینه شما صرفهجویی کند.
در آخرین مرحله ثبت اطلاعات اظهار کالای وارداتی یا صادراتی، سامانه EPL بهطور خودکار اقدام به قفل کردن اظهارنامه میکند که به این فرآیند اصطلاحاً کوتاژ کردن گفته میشود. به عبارتی، مرحله ثبت اظهارنامه واردات یا صادرات کالا در گمرک، همان مرحله کوتاژ است.
گمرک یک شماره اختصاصی به هر اظهارنامه اختصاص میدهد که به آن سریال اظهارنامه یا شماره کوتاژ گفته میشود. این شماره برای هر اظهارنامه منحصر به فرد است و کارمندان گمرک محمولههای وارداتی یا صادراتی را با این شماره شناسایی میکنند.
در صورتی که نیاز به اعتراض یا شرکت در کمیسیونهای گمرکی داشته باشید، شماره کوتاژ ضروری است. همچنین این شماره در خود اظهارنامه درج میشود و میتوان از آنجا نیز به سریال کوتاژ دسترسی داشت. در تمام مراحل ترخیص کالا، برای پیگیری فرآیند، نیازمند شماره کوتاژ هستید که یک شماره هشت رقمی است.
استفاده هنگام بازبینی کالا بعد از خروج
پیگیری کامل فرآیند ترخیص کالا از ابتدا تا انتها
پیگیری مجوزها تا زمان حمل و خروج کالا